Mensen met een psychische kwetsbaarheid een plekje geven in de maatschappij. Dat is een van de drijfveren van psychiater Ton Dhondt (62). Deze week neemt hij na zeven tropenjaren afscheid als bestuurder bij GGZ Friesland. Hij was onder meer de drijvende kracht achter het suïcidepreventiebeleid.
Tijdens zijn medicijnenstudie in Amsterdam liep Dhondt stage in de Valeriuskliniek, voor psychiatrische opnames. ,,Ik vond dat een warm bad. Daarbij raakte ik steeds meer onder de indruk van de levensverhalen van met name de oudere patiënten. Ik vroeg me af hoe deze levensloop had bijgedragen aan hun problemen en hoe ik ze als dokter kon helpen.’’
De psychiatrie was zeker geen onbekend terrein voor de jonge arts. Zijn vader was chronisch depressief, dus hij maakte van dichtbij mee hoe bepalend deze ziekte kan zijn in het leven van een patiënt en zijn naasten.
Twintig jaar werkte hij als ouderenpsychiater in Noord-Holland. In 2017 maakte hij de overstap naar GGZ Friesland waar hij bestuurder werd. Een van de zaken waar Dhondt zich mee bezighield, was het beleid om zelfdoding te voorkomen. ,,Mijn collega’s Jos de Keyser en Martin Steendam hadden daarin al belangrijke stappen gezet. Ik ben daarop gaan voortborduren.’’
Suïcidevoorlichting bij boerenorganisaties
Er kwam meer voorlichting; op scholen, maar ook bij boerenorganisaties, omdat het aantal zelfdodingen onder deze beroepsgroep bovengemiddeld hoog ligt. ,,We hebben veel meer ingezet op samenwerking met betrokken partijen, zoals ziekenhuizen, de GGD, het onderwijs. Immers: suïcidepreventie is niet van iemand, maar van ons allemaal.’’
Ook intern kwam er meer aandacht voor het onderwerp. Zo introduceerde GGZ Friesland in 2021 het project ‘collegiale opvang na suïcide’. Medewerkers van GGZ Friesland kunnen in gesprek met collega’s als ze zijn geconfronteerd met een patiënt die zichzelf van het leven beroofd heeft. Zoiets heeft een enorme impact op een hulpverlener. GGZ Friesland geldt als een landelijk voorbeeld als het gaat om suïcidepreventie.
Jaarlijks benemen zo’n 1900 mensen zich van het leven in Nederland. ,,Dat aantal is redelijk stabiel, ook in Friesland. Wel zien we een verschuiving in leeftijd: die gaat omlaag. Dat begon tijdens corona. Toen zagen we dat jongvolwassenen meer risico lopen.’’
,,Wat veel mensen niet weten is dat maar 40 procent van de mensen die zich suïcideren in behandeling is bij de GGZ. We moeten dus voorlichting geven aan de maatschappij, zodat die suïcidaliteit kan herkennen en daar in gesprek over aan kan gaan. 113 Zelfmoordpreventie doet hierin ook een hoop. In onze plattelandsprovincie is er vanuit de GGZ in het bijzonder aandacht voor het mentaal welzijn van boeren en tuinders. Dit blijft een groep die je minder goed bereikt, omdat praten over hoe je je voelt voor hen vaak niet gewoon is.’’
Pittige coronaperiode
Als leider van het coronateam loodste Dhondt de organisatie door een pittige periode. ,,Het was in die tijd bijna een militaristische organisatie, met al die topdown-regels’’, blikt de bestuurder terug. Hij heeft er ambivalente gevoelens over. ,,Die periode heeft littekens achtergelaten in de samenleving, denk aan de mentale problemen van veel jongeren. Ook bij ons vielen slachtoffers, veel zieke en enkele overleden collega’s en patiënten. Tegelijkertijd zorgde het voor een gevoel van saamhorigheid.’’
Als bestuurder was Dhondt ook medeverantwoordelijk voor het financiële reilen en zeilen van de organisatie. En dat heeft hij geweten. Midden in coronatijd werd er in de geestelijke gezondheidszorg een nieuw financieringssysteem geïntroduceerd. Het ‘zorgprestatiemodel’ pakte volgens Dhondt nadelig uit voor GGZ Friesland, omdat de instantie te weinig vergoeding kreeg voor zeer complexe zorg, iets wat andere instellingen binnen de ggz herkennen. ,,Het werd financieel heel spannend. We beginnen nu pas een beetje op te krabbelen.’’
Nee, van een dreigend faillissem*nt was volgens hem geen sprake. Maar de geplande nieuwbouw in de Leeuwarder wijk Middelsee moest worden uitgesteld. ,,Binnen de oude financiële situatie was het nog mogelijk, maar met het nieuwe financieringsmodel, de hogere bouwkosten en stijgende rente was het in 2023 niet realiseerbaar.’’
Centrum voor Neuropsychiatrie dicht
Het nieuwe complex met 72 bedden moet bestaande, verouderde ggz-locaties aan de Borniastraat in Leeuwarden, bij Nij Smellinghe in Drachten en de Kastanjelaan in Heerenveen vervangen. Begin volgend jaar valt er een definitief besluit over de bouw. ,,We zetten alles op alles om het toch door te laten gaan.’’
Tot zijn spijt heeft het bestuur om financiële redenen wel moeten besluiten om het Centrum voor Neuropsychiatrie (CNP) definitief te sluiten. In de kliniek aan de Drie Dukatons in Leeuwarden werden mensen met niet aangeboren hersenletsel behandeld. ,,Ik was hier zelf psychiater, dus ik had een dubbele pet op. Als zorgverlener vond ik het echt jammer. Maar de capaciteit van zestien bedden werd niet optimaal benut, dus het was een relatief dure voorziening.’’ Op 15 mei sloot het de deuren. ,,Voor alle patiënten en personeelsleden hebben we gelukkig een oplossing gevonden.’’
De Friese EPA-aanpak
Dhondt zette ook in op betere samenwerking met andere instellingen op het gebied van psychiatrie. De psychiater is vooral trots op het lanceren van ‘de Friese aanpak’ bij mensen met ernstig psychiatrische aandoeningen (EPA). ,,Zij hebben vaak op verschillende vlakken zorg of ondersteuning nodig. Je ziet dan dat ze met allerlei verschillende organisaties te maken hebben, waardoor er soms dubbel werk gedaan wordt. Dat geeft vaak onrust.’’
In de afgelopen jaren heeft GGZ Friesland samen met Verslavingszorg Noord-Nederland (VNN), het UWV, zorgverzekeraars en gemeenten een integrale samenwerking opgezet. Doel: de doelgroep betere zorg bieden en meer werkplezier voor de professionals, omdat de aanpak effectiever is en ze minder tijd kwijt zijn aan randzaken. ,,De EPA-teams werken met één dossier en één methodiek. Dat geeft duidelijkheid en rust voor de patiënt.’’
Tot nu toe werken dit soort teams in Leeuwarden, Súdwest-Fryslân, Dantumadiel, Noardeast-Fryslân en per 1 juni ook in Smallingerland. Dhondts droom is dat alle Friese gemeenten meedoen aan de ‘Friese aanpak’. ,,Een aantal gemeenten moet die stap nog zetten zoals ook afgesproken is in de Friese uitwerking van het Integraal Zorg Akkoord.’’
Perfecte plaatje
De Friese aanpak kan er ook aan bijdragen dat mensen met een psychische kwetsbaarheid meer meedoen in de samenleving. Want dat gebeurt nu te weinig, stelt Dhondt. ,,In tegenstelling tot vroeger hebben we minder begrip voor mensen die onbegrepen gedrag vertonen, we lijken steeds minder tolerant te worden. Oplossingen voor deze groep worden vaak bij de ggz gezocht, maar soms kan een oplossing ook ontstaan door hulp uit de buurt. De huidige tijdsgeest is die van maakbaarheid. We zijn met zijn allen zo gericht op succes, dat we geneigd zijn om mensen die niet voldoen aan het perfecte plaatje in een hokje te stoppen of zelfs af te schrijven. Daar maak ik me zorgen over.’’
,,Psychische problemen kunnen echt iedereen overkomen. Je bent er lang niet altijd mee geboren. Er kunnen je allerlei dingen overkomen, denk aan schulden, ziekte of trauma’s, die maken dat je hulp nodig hebt. Daar zit geen maakbaarheid in, dat is gewoon het leven. We moeten elkaar blijven bevragen over hoe goed het gaat, de vraag durven stellen of je het leven nog aankunt. En we moeten aandringen op het vragen van hulp, want de kans op herstel is vaak groot.’’
Donderdag is de laatste werkdag van de Alkmaarder. Na zeven jaar besturen vond hij het tijd om plaats te maken voor een opvolger. ,,Het zijn echt tropenjaren geweest. Het is goed dat er nu een nieuwe bestuurder komt.’’
Niet dat Dhondt achter de spreekwoordelijke geraniums gaat zitten. Per 1 september gaat hij terug naar zijn oude werkgever, GGZ Noord-Holland Noord, om weer als ouderenpsychiater te werken. Maar eerst een vrije zomer. ,,Die heb ik mezelf gegund.’’
